سینەما و مەرگ
لە میسرى کۆندا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەى مەرگ، دواى مردن جەستەى کەسەکانیان بە مۆمیاکراوى هەڵدەگرت. ئایدیا سەرەکییەکە ئەوە بوو کە بە پاراستن و هەڵگرتنى جەستە، ئیدى ژیان بەردەوام دەبێت. لە دیدى میسرییەکانەوە، مردن بە ڕۆیشتنى جەستە دێتە دى. بۆیە گەر جەستە هەڵبگرین، ئەوا ئەوکات ئیدى مەرگیشمان لەناوبردووە. بە پێى ئەم تێڕوانینە، ڕۆح و جەستە یەک شت بوون. لە مەزهەبى یۆنانییشدا، کواڵێتیى جەستەى هاوڵاتیانى ئەسینایى، دەرخەرى توانا و شایستەیى و جیاوازییان بوو لەگەڵ کۆیلەکاندا. لە مەزهەبى یۆنانیدا، بەهێزیى جەستە نیشانەى بڵندیى ڕۆح بوو. ئەوە دینەکان بوون {کە دواتر} جەستە و ڕۆحیان لێک جیا کردەوە. پەیوەستی نێوان جەستە و ڕۆح لە میسر و یۆنانى کۆندا، کە بە هۆى مۆمیاکردنى جەستەوە لاى میسرییەکان و ئاگۆراى یۆنانیەوە لە هەموو شوێنێکى تر باشتر خۆى دەردەخست، لە سەدەکانى ناوەڕاستدا و بە هۆى عەقیدە دینییەکانەوە لە بەر یەک هەڵوەشایەوە. ئەم لێک هەڵوەشان و پچڕانە دەگەڕێتەوە بۆ سەرچاوە و سەرەتاى دینەکان. دینە ئیبراهیمیەکان لە ناو خەڵکانى مەحروم و کۆیلەدا گەشەیان دەکرد. دینەکان لە کاتى سەرهەڵدانیاندا، وەڵامێک بوون بۆ دۆخى ئاڵۆزى مەحرومان بە ڕووى چینە باڵاکانى کۆمەڵگا {ـى ئەو کاتدا}. لەم پرۆسەیەدا پارێزەران و بنیاتنەرانى دینەکان، بە ڕووبەڕووبوونەوەیان لەگەڵ سەنتەربوونى جەستە لاى چینە باڵاکان و بۆ پاساودارکردنى خۆیان و ڕاکێشانى خەڵکە مەحروومەکە، بە ئاراستەى ئەو باوەڕەدا ڕۆیشتن کە لاوازیى جەستەیى نەک تەنیا ئاماژە نیە بۆ باڵایى و بڵندى، بەڵکو ڕۆح و جەستە دوو واقیعى تەواو لێک جیاوازن. بە پێچەوانەى مەزهەبى یۆنانى کۆنەوە، سوک سەیرکردنى جەستە لە بەرژەوەندیى ڕۆحدا، لە عەقیدە گرنگەکانى دینەکانە. عەقڵى مۆدێرنیش درێژەى بەم ئایدیا کۆمەڵایەتییەى دینەکان دا. لە ڕۆشنگەریشدا، جیابوونەوەى جەستە و ڕۆح بە جۆرێکى تر درێژ بوویەوە و تیۆریزە کرا. عەقڵ بریتى بوو لە هەمان دیوە "ترانسێندێنتاڵ"ترەکەى ڕۆح. لە هەلومەرجى نوێدا، عەقڵ ( ڕۆحى زاڵ بە سەر ژیاندا) بوو بە تەوەرى تەواوى ژیانى ئینسان و جەستە لە پێشووتر زیاتر جیابووەوە.
دەتوانرێت ئەوانەى کە چوونەتە دۆخى کۆماوە (ئەوانەى کە جەستەیان هەیە و ماوە، بەڵام لە پرۆسەى ژیانکردندا نین) وەک ئەڵتەرناتیڤى مۆمیاکراوەکانى میسرى کۆن بزانین. دەکرێت هەم لە پیشەى ئاڵۆزى مۆمیاکارى و هەم لە پەرستیارى و پاراستنى "بە کۆما ڕۆیشتووەکان"یشدا بە سەر قەرەوێڵەى نەخۆشخانەکانەوە، لەو ململانێیە ورد بینەوە کە لەگەڵ مەرگ دا دەکرێت، یان باشتر وایە بڵێین لەگەڵ زەمەن و کاتدا دەکرێت. لێرەدا و پێشتریش، ئامانجەکە ئەوەیە کە تێپەڕینى حەتمیى کات لە ناو ببرێت و بە هۆى نمایشکردنى ژیانەوە، درێژە بە ژیان بدرێت {ژیان عەرز دەکرێت، لە جیاتیى ئەوەى ئەزمون بکرێت-و}.
بە تەفسیرى کەسێکى وەک "بازین"، گەر ڕۆژێک بیانەوێت شیکارى دەروونى یان شیکارى ڕیشە و ڕەچەڵەک بۆ کۆى هونەرەکانى پەیکەرتاشى و شێوەکاری بکەن، ئەوا بێگومان ڕیشەکەیان لە مۆمیاکاریى جەستەى مردووەکاندایە. {ڕیشەکەیان دەچێتەوە سەر مەسەلەى مۆمیا لە مێژوو و زەینى مرۆڤ لە کۆنتردا-و}. ڕیشەکانى پەیکەرتاشى و شێوەکارى دەگەڕێتەوە بۆ مۆمیاکردنى جەستە.
پێشتر، مۆمیاکراوەکان فەزاى بەتاڵیى نێوان ژیان و مردنیان پڕ دەکردەوە. دواتر هونەر ئەم کارەى گرتە ئەستۆ. لە خۆڕا نەبوو کە شێوازەکانى پێشووترى ئەم هونەرانە لەسەر بنەماى زۆرترین لێکچوونیان لەگەڵ واقیعدا هەڵدەسەنگێنران. ئەو پەیکەرانە زیاتر بایەخیان هەبوو کە زیاتر لە مرۆڤ دەچوون. دواتر شێوەکارى جێى مۆمیاى گرتەوە بۆ پاشاکان. هەر پاشایەک فەرمانى دەردەکرد کە وێنەیەکى بکێشن بەو مەرجەى شێوەیەکى زۆر لێکچوو و نزیکى هەبێت لە خۆیەوە کە بتوانێت دواى مردنیشى درێژە بە ژیان بدات.
سینەما ئەم ئارەزووى ژیانکردنەى کە دواى مردن دەخوازرێت، تا ئەو پەڕەکەى پەرە پێداوە. گەر پێشتر، لێکچوونى زۆرى وێنە و واقیع میکانیزمێک بووبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەى مەرگ و درێژەدان بە ژیان، ئەوا وێنەگرى و دواتر سینەما ئەمەیان گەیاندە لوتکەى خۆى. وێنەگرى، بە نزیکترین لێکچوون وێنەى لە واقیع نزیک کردەوە ( بەم کارەشى شێوەکاریى لە ڕەنگدانەوەى فیتاو فیتى واقیع ڕزگارکرد). لە لایەکى تریشەوە، سینەما بە هۆى هێنانە ناوەوەى ڕەگەزى "جوڵە"وە، ئەم لێکچوونسازى و بە یەکچواندنەى گەیاندە بەرزترین ئاستى خۆى.
سینەما بە هۆى نمایشکردنى ژیانەوە، بەردەامیى بە ژیان دەبەخشێت. «مۆمیا»کردنى مارلین مۆنرۆ بە سەر دەرگاى ڤیستیڤاڵى فیلمى کانى ئەمساڵەوە، ئارەزووى درێژەدان بە ژیان بنیات دەنێتەوە لەگەڵ پیشەى سینەمادا. سینەمایەک کە پاش مردنیشى، مۆرلینى بە زیندوویى هێشتۆتەوە.
ئەمین بزورگیان
و. نێگەتیڤ