حەقیقەت وەك مەحاڵ: 

"زۆپانچیچ" و مەسەلەى حەقیقەت لاى نیچە

 

 

 

 

 

لە ڕووبەڕووبوونەوەى بەرهەمەكانى نیچەدا ئەوە دەبینین كە، لە بەرهەمەكانیدا بەشێوەیەكى ڕێكخراو وسیستەماتیكى ئاوڕى لە مەسەلەى حەقیقەت نەداوەتەوە و، بۆ خستنەڕووى چەمكى حەقیقەت هەر ئەو میتۆد و شێوازەى پەیڕەوكردووە كە لە ستایلى نوسینیشدا پەیڕەوى دەكات: ئەو ستایلەى كە ناوكى سەرەكیى چەمكەكان دەگۆڕێت بۆ شتێكى ڕاگوزەر و خز. زۆپانچیچ هەوڵ دەدات بەهۆى سودوەرگرتن لە دەروونشیكاریى لاكان، ڕێگاكە خۆش بكات بۆ بەدەستهێنانى ناوكى چەمكى حەقیقەت لاى نیچە و، گرتن و تۆماركردنى چەند ڕەسمێكى خێراى ئەم چەمكە. زۆپانچیچ ئەوە پیشان دەدات كە حەقیقەت لە بەرهەمەكانى نیچەدا پەیوەندییەكى هاودژ و ئەنتاگۆنیستى و بێگانەى هەیە بە ژیانەوە و ئەمەش ئەو توانایەى پێدەدات تاكو[حەقیقەت] لەگەڵ ڕیاڵى لاكانیدا بە یەك شت بزانێت. خستنەڕووى ئەم تەفسیرە بۆ چەمكى حەقیقەت لاى نیچە، ئەو توانایە دەداتە زۆپانچیچ كە گوزارەى "خودا مردووە" ببەستێتەوە بە مەرگى حەقیقەتە ڕەمزییەكانەوە و، ئاشنامان دەكات بە هەندێك دیوى ترى ئەم بانگەشەیەى نیچە.
لە تەفسیرەكەى زۆپانچیچدا دەربارەى حەقیقەت لە بەرهەمەكانى نیچەدا، حەقیقەت دەرهەق بە ژیان شتێكى بێگانەیە و ئامادەییەكەى دەتوانێت ببێتە هۆى تێكدانى ژیان و ببێتە ڕێگر لەبەردەم ڕەوتە ئاساییەكەی[ژیان]دا. بەم مانایە حەقیقەت ناتوانێت ببێتە پارێزەر و پارێزكارى ژیان و، وەك دوژمنى[ژیان] وایە. چۆن دەتوانین لەم تەفسیرەى زۆپانچیچ تێبگەین؟ چ وێنا و تێڕوانینێك دەربارەى ژیان و حەقیقەت دەتوانێت ئەو توانایەمان پێ بدات تاكو وەك دژیەكێك بیانخەینە بەرامبەرى یەكترەوە؟ بە بۆچوونى زۆپانچیچ، ڕاگەیاندنە نیچەییەكە سەبارەت بە بێگانەیى حەقیقەت و ژیان، دەبێتە هۆى دوو بانگەشە: لەلایەكەوە، ئەو بانگەشەیەى كە، ئەوەى تا ئێستا وەك حەقیقەت دەرخراوە پێویستە وەك درۆیەك ناوى بێنین(واتە ئەو حوكم و گوزارە درووستانەى كە درووستییەكى لۆژیكییان هەیە، یان لەسەر بنەماى "موشاهەدە" درووستن)، لەلایەكى تریشەوە دەبێت حەقیقەت وەك جۆرە ئازایەتییەك گریمانە بكەین كە دەكەوێتە بەرامبەر ترسنۆكییەوە:

لە دیدى ئێمەوە نادرووستیى حوكمێك بە هیچ جۆرێك نابێتە هۆى ڕەتكردنەوەى؛ زمانە نوێیەكەمان سەبارەت بەمە، دەنگدانەوەیەكى لە هەمووان سەیرترى هەیە. كێشەكە ئەوەیە دەبێت بزانین كە ئەو حوكمە تاكوێ ژیان دەباتە پێشەوە و پارێزەرى ژیان و مرۆڤ و نەخوازەڵا بەخێوكەرى مرۆڤیشە؛ هەروەها مەیل و ئارەزووى ئێمە بۆ ئەو خاڵەیە كە نادرووستترین حوكم(بۆ نمونە، حوكمە لێكدراوە پێشینییەكان) پێویستترین شتن بۆ بوونى ئێمە، چونكە مرۆڤ ناتوانێت بژى ئەگەر ئیعتیبار نەبەخشێتە ئەفسانە و خورافەتە لۆژیكییەكان(كتێبى: لەودیوى چاكە و خراپەوە/نیچە).

لە پەرەگرافەكەى سەرەوەدا دەبینین كە، ئەوەى دەبێتە هۆكارى ڕاستەقینە و بەدرووست زانینى حوكمێك، ئەوا لەبنەڕەتدا خەسڵەتێكى ئەنتاگۆنیستى و هاودژى هەیە واتە "ئەو حوكمە تاكوێ ژیان دەباتە پێشەوە و پارێزەرى ژیان و بوونى مرۆڤە و نەخوازەڵا بەخێوكەرى مرۆڤیش". ئەو حوكمە تاكوێ لە ژیاندا بەشێوەیەكى عەمەلى بەكاردێت و دەتوانێت ژیانمان ڕێكبخات. لێرەوە، لۆژیك و حەقیقەتە لۆژیكییەكان كە لەبنەڕەتەوە یەكانگیرترین سیستەم بۆ ژیانمان دەستەبەردەكەن، لە هەر شتێكى تر زیاتر ڕاستەقینە دێنە بەرچاو. ئەمە لەكاتێكدا بە بڕواى نیچە، كە لێرەدا وەك "كانتیى"یەك دەردەكەوێت، كۆى ئەو جیهانە واقیعییەى كە تیایدا دەژین بەهۆى خۆمان و ناوەندگیریى خۆمانەوە درووستبووە. واتە ئەو جیهانەى كە هەر لە بنەڕەتەوە هیچ شكڵ و شێوەیەكى نیە و ڕەوتێكى پێكەوەلكاوى هێزە جیاوازەكانە، بۆ چەند چركەیەك وەستاوە و شێوەى ڕەسمێكى خێراى لەخۆگرتووە. ئەم هێزانە بەردەوام لە دۆخى بنیاتنان و ێرانكردندان و ئاشوب و ئاژاوەیەك دەنێنەوە كە هەموو شتێك بەیەكدا دەكێشێت و سەرلەنوێ درووستى دەكاتەوە. مرۆڤ بۆ پاراستنى خۆى ناچارە كە مەودایەك لەگەڵ ئەم جیهانە دڕندەیەدا وەربگرێت و لەو جیهانەدا بژى كە هەر خۆى درووستى دەكات، واتە ئەو جیهانەى كە بنچینەكەى لەسەر "سكون و وەستان" بەندە. لێرەدا نیچە پەنجە دەخاتە سەر ماهیەتى ساختەى جیهانە واقیعییەكە و، دەڵێت "ئەم جۆرە بەلاڕیدابردنانە و ئەم جۆرە چیرۆكە ڕەمزییانە خۆیان هەلومەرجێكن بۆ ژیان و مانەوە". لێرەوە ڕاستەقینەنەبوونى ئەو جیهانەى كە تیایدا دەژین و حوكمەكانى ناوى، لە هەر شتێكى تر زیاتر بە ماناى ساختەبوونیان دێت. نیچە دەڵێت یەكەمین هەنگاو بەرەو حەقیقەت بریتییە لە ڕاگەیاندنى ئەو ڕاستییەى كە ئەم جیهانە شتێكى ساختە و تەزویرە. بە دەربڕینێكى تر، درۆ مەرجێكى پێویستە بۆ ژیان: "من یەكەم كەس بووم كە حەقیقەتم دۆزییەوە، ئەویش بەو شێوەیەی كە یەكەم كەس بووم درۆكانم وەك درۆ ئەزمونكرد". دەربڕینى ئەم گوزارەیە لەلایەن نیچەوە، گوزارەیەكى زمانى و كردارییە(performative) و ئەوەش پێویستى بە جۆرێك لە ئازایەتییە. ئازایەتى لە ڕاگەیاندنى ئەو شتەدا كە ئێمە لە جیهانێكى ساختەدا دەژین و بەدرۆوە پێمان وایە حەقیقەتە.

تەفسیرێكى وەها، رێگە دەكاتەوە بۆ تێگەیشتن لە مانا نیچەییەكەى حەقیقەت، ئەویش بە ناوەندگیریى سیانە لاكانییەكە: خەیاڵى، ڕەمزى، ریاڵ و بەیەكدانانى حەقیقەت لەگەڵ ڕیاڵدا. نابێت ڕیاڵ لەگەڵ ئەزموون(و واقیع)دا تێكەڵ بكەین، چونكە واقیع خۆى پێشوەخت جۆرێكە لە بنیاتنان و درووستكردن. وەكچۆن ئەوەش دەزانین كە ڕیاڵ نەك تەنیا دەكەوێتە بەرامبەر خەیاڵییەوە، بەڵكو دەكەوێتە ئەودیوى پانتایى ڕەمزییشەوە. پانتایى ڕەمزى بە ناوەندگیریى زمان و لەسەر بنچینەى جیاوازییەكان و دژیەكییەكان درووست دەبێت. بۆ ئەوەى جیهان بناسرێتەوە ئەوا پێویستە بگۆڕدرێت بۆ "گشت-كل"ێك كە لە ساتەوەختى یەكانگیرییشدا، بەشەكانى لەگەڵ یەكتردا جیاوازن. بە ناوەندگیریى زمان ئەم جیاوازى و جیاكارییە دەڕەخسێت و جیهانى واقیعى دەگۆڕدرێت بۆ پانتایى جیاوازییەكان و جیاكارییەكان: "ئەوە جیهانى وشەكانە كە جیهانى شتەكان دەخولقێنێت". دەتوانین ئەو جیهانە ڕەمزییەى كە بە ناوەندگیریى زمان درووست دەبێت و پانتایى جیاوازییەكان و جیاكارییەكانە، لەگەڵ واقیعى ئەزموونیى نیچەدا بەیەكێك دابنێین. ڕیاڵ(the real) ئەو شتەیە كە دەكەوێتە ئەودیوى پانتایى جیاوازییەكان و جیاكارییەكانەوە و، لەبنەڕەتەوە بە ڕووى بەڕەمزیبووندا دەوەستێتەوە. بە دەربڕینێكى تر، ڕیاڵ دەكەوێتە ئەودیوى پانتایى زمان و جیهانى ساختەوە، هەروەها دەركەوتن و ئامادەبوونەكەشى لەكتوپڕدا كۆى ستراكتۆرى ژیانمان تێكدەدات و لە كارى دەخات [بە مانایەكی تر ڕیاڵ ناكاتە واقیع و بە مانای واقیع نایەت بەڵكو ئەو دیوە چڕ و سەركوتكراو و هەژێنەرەیە كە واقیع خۆی لەسەر بنیاتناوە. وەرگرتنی ڕیاڵ بە مانای واقیع هەڵەیە و لای ژاك لاكان ئەوە پانتایی ڕەمزییە كە یەكسانە بە واقیع]. ئامادەیى ڕیاڵ لە ژیانماندا هاوشانە لەگەڵ تێگەیشتنى ئەو بەتاڵى و عەدەمەدا لەپشت ستراكتۆرى ژیانەوە هەیە، ئەو ستراكتۆر و بونیادەى كە بڕیارە مانا بداتە ژیانمان. لێرەوە، لەپشت ڕووبەڕوونەوەى ڕیاڵەوە، دەبینە دژى ئەو نیگەرانى و دڵەڕاوكێیەى كە لە ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ عەدەمدا درووست دەبێت، دڵەڕاوكێیەك كە هێندە تواناى هەیە، تا كۆى ئەو نەزمە ڕەمزییە سیس و وردوخاش بكات كە بۆ ژیانمان پێویستە. ئێمە ئامادەبوونى ڕیاڵ لە جیهانى ڕەمزیدا بەهۆى شوێنپێ و شوێنەوارەكانییەوە دەناسینەوە و، بە یارمەتیى خواروخێچى و بێ شێوەیى هەندێك بەشى واقیعە كە دەتوانین جەخت بكەینەوە لەسەر ئامادەیى ڕیاڵ لەپشت نەزمى ڕەمزییەوە: "لێرەدا ڕیاڵ، دەكەوێتە ئەودیوى پانتایى هەستپێكراوەوە(سرووشتى)، بەڵام دەتوانین وەك بەرگرى و بەرهەڵستیى مادە یان شتى هەستپێكراو، لە خواروخێچى و چەوتیى و ئازارەكەیدا بیخوێنینەوە و بیبینین".

ئاشكرابوونى حەقیقەتى جیهانى ڕەمزى وەك "درۆ"یەكى زەروورى(كە بەشێكە لە ئەزموونى مۆدێرنە) پەیوەندیى هەیە بەو گۆڕانەوە كە "مەسەلەى مەرگى خودا" پێویستێتى: "مەرگى خوداى ڕەمزى هاوپەیوەستە بە مەرگى حەقیقەتە ڕەمزییەكانەوە". مەرگى خوداى ڕەمزى بەرەو ئەو جیهانەمان دەبات كە جادەكان هیچ ئاماژەیەكى مروور و هاتوچۆیان تیا نیە و ، ناچارین هەر خۆمان و بەبێ هیچ ڕێنماییەك ڕێگایەك هەڵبژێرین. ئەم ڕووداوە ناوەختە، وەك برین و تراومایەك دەردەكەوێت كە پێویستە كارێك بكەین بۆ سوكنایى و ساڕێژكردنى. نیچە لە كتێبى "زانستى شاد"دا دۆخى جیهان لەدواى ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەم ڕووداوە ناوەختەدا بەم جۆرە وەسف دەكات: "هەنوكە زەوى بەرەو كوێ دەڕوات؟ ئێمە بۆ بەرەو دەڕۆین؟ دوور لە هەموو خۆرەكان؟ بەبەردەوامى لە بەرەوخواركێى كەوتندا؟ بۆ دوا، بۆ تەنیشت، بۆ هەر لایەك؟ مەگەر هێشتاش هەر سەر و ژێرێك لەئارادایە؟ مەگەر لە هیچییەكى بێكۆتادا سەرگەردان نەبووینە؟ مەگەر هەست بە ساتەوەختى ساردى بەتاڵى ناكەین؟ مەگەر ئەم ساتە ساردە، ساردتر نەبووە؟".
فیلمی "Madison County" ئەو چانسەمان پێدەدات بگەینە تێگەیشتنێكى باشتر سەبارەت بە تێما نیچەییەكانی حەقیقەت، ناوەختبوونی حەقیقەت و پەیوەندییە ئەنتاگۆنیستییەكەى بە ژیانەوە. ئەگەر بادیۆ پەیڕەو بكەین و بڵێین عەشق یەكێكە لە دیوەكانى حەقیقەت، ئەوا دەبێت پەنجە لەسەر ئەوە دابنێین كە عەشق لە دۆخێكی وەك ڕیاڵدا، وەك مەحاڵێك دەردەكەوێت. واتا ڕووداوێك بووە لەنێو نەزمی رەمزیدا هیچ جێیەكى نەبووە و لە ڕووى نەزمی ڕەمزیشەوە مەحاڵ بووە، سەرەڕاى ئەمەش، ئەم رووداوە بەشێوەیەكی ناوەخت لەدۆخێكدا روویداوە و نەزم و بونیادەكەى بە یەكدا داوە.

فیلمی "Madison County" دەربارەى رووبەڕووبوونەوەى عاشقانەى نێوان دوو كەسە لە یەكێك لە شارۆچكە دوورەدەستەكانی ئەمەریكادا. دوو كەس كە هەریەكەیان لە ژیانی خۆیان دواكەوتوون: "ژنەكە(مێریل ستریپ) رۆڵی ژنى ماڵەوە و دایك دەبینێت، پابەندە بەخێزانەكەى خۆیەوە و پیاوەكە (كلەینت ئیستوود)یش فۆتۆگرافەرێكی سەركەوتووە، كە بەردەوام لە هاتوچۆ و سەفەردایە". لە یەكێك لە پشووەكانی كۆتایی هەفتەدا مێردی ژنەكە لەگەڵ منداڵەكانی سەفەرێكی كورت دەكەن و ژنەكە بە تەنها جێدەهێڵن. ژنی خاوەن ماڵ و پیاوی فۆتۆگرافەر "بەڕێكەوت یەكتری دەبینن و بە جۆش و خرۆشەوە عاشقی یەكتری دەبن... لەو شوێنەى ژنەكە لە ساتی رووبەڕووبوونەوەى عاشقانەیدا تەنهایە و پیاوەكەش دەبێت لەم ناوچەیەدا بمێنێتەوە تا راپۆرتەكەى تەواو بكات، ئەوان بڕیار دەدەن كۆتایی هەفتە بەیەكەوە بەسەر بەرن، و پاشان خواحافیزی لەیەكتری بكەن و هەر یەكێكیان دواى ژیانی خۆى بكەوێت. بەم وەسفكردنەوە، ئێمە بەڕواڵەت لەبەردەم رووداوێكی ئاساییداین. سەرباری ئەمە، ئەم ژن و مێردە خۆیان وەها دەبیننەوە وەك بڵێی كەوتوونەتە نێو داوی عەشقەوە، و ئەم عەشقەش گرنگترین و بەنرخترین شتێكە كە تا ئێستا لە ژیانیاندا روویدابێت و ئەوان دەیانەوێت ئەزموونی شتێك بكەن كە تەواو تازەیە. هەریەك لە هەردوولا ئەوە دەزانن كە بەهۆى قبوڵكردن و بەڵێ وتن دەرهەق بەم پەیوەندییە، دەبێت ماڵئاوایى لەو ژیانە بكەن كە تێى كەوتوون. واتە دەركەوتنى ڕووداوى عەشق لەبنەڕەتدا هەڕەشەیەكە بۆ سەر ژیانى ئەوان، ئەو ژیانەى كە تا ئێستا "گشت"ێكى مانادارى بۆ درووست كردوون و ڕۆڵێكى پێداون. بۆ نمونە، ژنەكە بەهۆى قبوڵكردن و بەڵێ وتن دەرهەق بەم ڕووبەڕووبوونەوەیە، دەبێت هاوسەر و مناڵەكانى پشتگوێ بخات، ماڵئاوایى لە ستراكتۆرێك بكات و پێ بخاتە ناو ژیانێكى ترەوە كە بەتەواوى ترسناك و نەناسراوە بۆى. ئێمە وەكو بینەرى ئەم فیلمە، لەبەر خۆمانەوە دەڵێین ئەگەر ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە لە كاتێكى تردا ڕووى بدایە، بۆنمونە پێش زەواجكردنى ژنەكە، یان لە شوێنێكى ترى وەك كۆمەڵگایەكى شارنشیندا ڕووى بدایە، ئەوا عاقیبەتێكى باشترى دەبوو. <واتە ئەو شتەى كە ناواخن و ناوەڕۆكى هەموو چیرۆكە عاشقانەكانە: لە شوێنێكى تردا، لە كاتێكى تردا، جێیەك، نەك ئێرە؛ كاتێك، نەك ئێستا...>. بەڵام دەبێت ئەوە بزانین كە مەرجى مەحاڵبوونى ئەم پەیوەندییە، بۆخۆى مەرجى ڕەخسانەكەیەتى[مومكینبوونەكەى]. لەم ڕووەوە ئەمە ڕووبەڕووبوونەوەیەكى عاشقانەیە، هەروەها وتنى بەڵێ بە ڕوویدا، خەسڵەتێكى تراومایى و شۆكهێنەر دەخاتە ژیانى هەریەكێكیانەوە. بۆیە "ڕیاڵ[یان واى دابنێ حەقیقەتى نیچەیى] ڕێك وەكو مەحاڵێك ڕوودەدات. ڕیاڵ ئەو كاتە ڕوونادات كە دەمانەوێت ڕووبدات یان هەوڵ دەدەین ڕووبدات، یان چاوەڕوانیى دەكەین، یاخود ئامادەین بۆ ئامادەبوونەكەى". ڕیاڵ لە ناوەختدا ڕوودەدات و خەلەل و وەستان دەخاتە ناو "گشت"ـى مانادارى ژیانەوە.

 

 

 

* ئالێنكا زۆپانچیچ، ژنە بیرمەندێكی سلۆڤینییە و لەدایكبووی 1966ـە و یەكێكە لە ئەندامانی بنەڕەتیی قوتابخانەی دەروونشیكاریی سلۆڤینیا. ئەو بەهاوكاریی سلاڤۆی ژیژەك و میلادن دۆلار، پارتی ترۆیكایان بنیاتنا. لە كتێبەكانی: ئەخلاقی ڕیاڵ، كورتترین سێبەر، دەروونشیكاری بۆ؟.

 

 

علی عباس بیگی

و.نێگەتیڤ

ئەرشیف 2014