A+    A-
(2,174) جار خوێندراوەتەوە

 

چەمکە سەرەکییەکانى تیۆرى ڕەخنەیى

    سەرەتایەک ده‌رباره‌ى قوتابخانەى فرانکفۆرت                                                        

                                                                                                                       به‌ فايلى pdf بيخوێنه‌وه‌

 

 

ا. ا. کتولى

و. کەیوان نورى

 

 

 

 

قوتابخانەى فرانکفۆرت، بەرهەمى بیروبۆچوونەکانى گرووپێک لە مارکسییە نوێیەکانى ئەڵمانیایە، کە دەبێت تێڕوانین و بڕیارەکانیان لە تیۆرى ڕەخنەییدا ببینینەوە. لەوێشەوە مادام ئەم قوتابخانەیە میراتگرى مارکسیزمە، ئەوا تێگەیشتن لێى بەستراوەتەوە بە تێگەیشتن لە مارکسیزمەوە. بۆچوونى بیریارانى قوتابخانەى فرانکفۆرت، بەئاراستەى ئاوڕدانەوەدایە لە لێکۆڵینەوە و تەفسیرى ئەو لایەنانەى واقیعى کۆمەڵایەتى کە مارکس و شوێنكه‌وتووانى ئاگادارى نەبوون. ئەوان باس و خواسه‌كانى مارکسیزمیان تازەتر و هه‌نوكه‌ييتر کردەوە و ئەمڕۆش تیۆرى ڕەخنەیى سنوورەکانى قوتابخانەکەى تێپەڕاندووە و فراوانتر بووە. ئەم قوتابخانەیە بە قوتابخانەى ڕەخنەیى ناسراوە، ئەویش بەهۆى ئەو ڕوانینەى کە بەسەریدا زاڵە. چەمکى (تیۆرى ڕەخنەیى) بۆیەکەمجار لە ساڵى 1937 بووە باو و برەوى پەیداکرد و بەجۆرێک لە چوارچێوەى تیۆردا دانرا بۆ جیاکردنەوەى شوێنكه‌وتوان و ڕەخنەگرانى خۆى لە کێشە و گرفتە باو و زاڵەکانى مارکسیزمى ئۆرسۆدۆکسى(ته‌قليدى) و ڕەسمى. تيۆرى ڕه‌خنه‌يى، دید و ئاراستەیەکى تیۆرى و شیکارییە. هەروەها چوارچێوەى فیکریى ئەندامانى قوتابخانەى فرانکفۆرتیشە، کە هەریەک لە ئەندامەکانى جگە لەوەى پابەندى هزرى تایبەتى خۆیەتى، لەناو ئەو چوارچێوەیەدا هەوڵى لێکۆڵینەوە و ڕوونکردنەوەى واقیع و دیاردەکان دەدات.

 

بۆ دیاریکردنى ئەو هێڵە گشتى و بنەما سەرەکى و باڵادەسته‌ى سەر قوتابخانەى فرانکفۆرتەوە، دەتوانين ئەم خاڵانەى خوارەوە ده‌ستنيشان بكه‌ين:

1- بە چ هۆکارێک خەباتى بزووتنەوه‌ کرێکارييه‌كان لە ئەوروپا، وەکو تاکە خەباتى تێکڕاى کرێکاران هاتەدى؟

2- باشترین شێواز بۆ درککردنى قەیرانى سەرمایەدارى کامەیە؟

3- چۆن دەتوانرێت شیکردنەوە بۆ دەسەڵاتخوازى بکرێت، کە بە سیستەمى باڵادەستى ئەمڕۆ هەژمار دەکرێت؟

4- بە چ شێوازێک تۆتالیتاریزم لە فۆرمى نازیزم و فاشیزمدا، سەرانسەرى ئەوروپاى ناوەند و باشوورى خستە ژێر هەیمەنەى خۆیەوە؟

5- پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان کەوتووەتە بەردەم گۆڕانکاری، ئاراستەى ئەم گۆڕانکارییانە بەرەو کوێیە؟

6- کایە کەلتورییەکان کەوتوونەتە بەردەم دەستکاری و چاودێریى ورد، ئایا جۆرێک لە ئایدۆلۆژیاى نوێ لە درووستبووندایە؟

7- بە تێڕوانینمان لە شکستى مارکسیزم لە ڕووسیا و ئەوروپاى ڕۆژئاوا، ئایا دەکرێت ئومێدەواربین بە بوونى بكه‌ر و بریکارێکى کۆمەڵایەتى کە تواناى خوڵقاندنى گۆڕانکاریى پێشکەوتووانەى هەبێت؟ ئایا مارکسیزم جگە لە مەزهەبێکى ئۆرتۆدۆکسیى وشک چیى ترە؟

ئەم خاڵانە، تەوەرى سەرەکیى باڵادەست بوون بەسەر کار و توێژینەوەکانى قوتابخانەى فرانکفۆرتەوە. فرانکفۆرتییەکان لەگەڵ ئەوەدا کە لە زۆربەى لێکدانەوەکانیاندا کاریگەریى مارکسیزمیان بەسەرەوە بوو، بەڵام زیاتر گرنگییان بە هیگڵ و بەرهەمە سەرەتاییە هیگڵییەکانى مارکس دەدا. ئەوان لە هەموو بەرهەمەکانى مارکسدا زیاتر بایەخیان بە دەستنووسە ئابوورى و فەلسەفییەکانى 1844 و ئەو بەرهەمانە ده‌دا کە لەبارەى "نامۆبوون"ـەوە نووسرابوون، دەدا. زیاتر لە هەوڵى دروستکردنى پەیوەندیدابوون لەنێوان دەروونشیکارى و مارکسیزمدا. هەروەها ئەم قوتابخانەیە لە ماوەى گۆڕانکارییەکانى خۆیدا لە گەرمەى تیۆر و دۆکترينه‌ مارکسیییەکەدا، زۆر سوودیشى لە هزرى (ماکس ڤیبەر) و لێکۆڵینەوە دەروونناسییەکان بینیوە.

ئامانجى تیۆریستانى قوتابخانەى فرانکفۆرت، درووستکردنى گۆڕانکاریى سیاسى و ئابوورى و کەلتورى بووە بۆ کۆمەڵگاى سەرمایەداریى سەردەمى خۆیان. ئەوان مەبەستیان بوو بە هاوکاریى بەرهەمەکانیان و دەرخستنى ناکۆکییەکانى ژێرخانى کۆمەڵگاى چینایەتى، گۆڕانکاریى ئەرێنیى کۆمەڵایەتى بخوڵقێنن.

بەو شێوەیەى کە باسمانکرد، تێڕوانینى قوتابخانەى فرانکفۆرت؛ تێڕوانینێکى ڕەخنەییە. ئەم قوتابخانەیە هەوڵدەدات بە پەندوەرگرتن لە مارکسیزمى ئۆرتۆدۆکسى(و ته‌قليدى)، زیاتر پشت بە لایەنى ڕەخنەیى بابەتەکان ببەستێت و لە بەرامبەر عەقڵئامرازیدا بەرگرى لە عەقڵانیەتى ڕەخنەیى بکات.

 

 

دەتوانین گرنگترین ڕەخنەکانى تیۆری ڕەخنەیى بەم جۆرە باس بکەین:

1- ڕەخنەکردنى تیۆرە مارکسییەکان: ئەندامانى قوتابخانەى فرانکفۆرت و کۆمەڵێک لە مارکسییە تازەکان بوون، لەوانە چەند فەیلەسووفێک و زانایانى دەروونناسی و کۆمەڵایەتى، لەگەڵ ڕەخنەگرانى کەلتورى کە کەیفیان بە هەندێک لە تیۆرە مارکسییەکان نەدەهات، بە تایبەت جەبرگەرایانى ئابوورى و مارکسیستى میکانیکى، ڕەخنەی ئەوەیان لێدەگرتن گرنگیى زۆر بە لایەنى ئابوورى دەدەن و لایەنەکانى دیکەى ژیانى کۆمەڵایەتى بەتایبەت فەزاى کولتوورى لەبیردەکەن. ئەوان بە درووستى درکیان بە هەلومەرجى سەردەمى خۆیان و شکستى تیۆره‌ مارکسييه‌كه‌ و ئاوابوونى بزووتنەوەى کرێکارى کردبوو لە بەرامبەر بەدەسەڵاتگەیشتنى ڕاستگەرایان و فاشیزمدا و، ئەو نائومێدییە بەئازارەش کە بەسەر خەڵکدا زاڵ ببوو. ئەم قوتابخانەیە، بەتایبەت لە ساڵەکانى کۆتایى تەمەنیدا، بە شێوەیەک لە مارکسیزم دوورکەوتبووەوە کە بە قسەى "مارتین جى": "ئیدى نابێت ئەم قوتابخانەیە بە یەکێک لە لقەکانى مارکسیزم بزانین". بە باوەڕى هێربەرت مارکۆزە، ناکۆکیى نێوان هێزەکان و پەیوەندییەکانى بەرهەمهێنان، ئیدى بە ناکۆکى دانانرێن، چونکە هێزەکانى بەرهەمهێنان سامانێکى ئەوەندە گەورەیان بەرهەمهێنا کە نەک تەنيا لەگەڵ خاوەندارێتیى تایبەتدا ناکەونە دژایەتى، بەڵکو دەتوانن هاوکاربن بۆ بەهێزبوونیشى. بەم شێوەیە بیریارانى قوتابخانەى فرانکفۆرت؛ خۆیان بەدوورگرت لە مارکس و مارکسیزمى کلاسیک، تەنيا دواتر و دره‌نگتر بوو کە یۆرگن هابه‌رماس،  تیۆره‌ مارکسييه‌كه‌ى خستە بەردەم هەڵسەنگاندنێکى ڕەخنەییانەى وردترەوە.

هابەرماس باوەڕى وایە کە پرۆژە و پێشنیارەکەى ئەو دەربارەى (بنیاتنانەوەى ماتریاڵیزمى مێژوویى) هەڵگرى دابەشبوونى تیۆرێکە بۆ بەشەکانى و پاشان خستنەپاڵ یەکترى سەرلەنوێى لە فۆرمێکى نوێدا، ئه‌ويش لەپێناوى هاتنەدیى تەواوى ئەو ئامانجەى کە لەبەرچاویگرتووە و ئەمەش شێوازى ئاوڕدانەوەیە لە تیۆرێک کە پێویستى بە نوێکردنەوە و پیاچوونەوەى زۆر هەیە؛ بەڵام هێشتا وزە ناوەکییە وروژێنەرەکەى هەر کۆتایى نەهاتووە. بەگشتى فرانکفۆرتییەکان لە هەوڵى ئەوەدان ئاوڕ لە بوارى کەلتورى و زەینى لەگەڵ هاوسەنگیى نێوان لایەنەکانى ئابوریى جێمەبەستى مارکسیزم بدەنەوە و لایەنە لەیادکراوەکانى لاى مارکس و قوتابخانەکەشى ڕاست بکەنەوە.

 

2- ڕەخنە لە پوزەتیڤیزم: پوزەتیڤیستەکان بە قبووڵکردنى ئەو خاڵەى کە گوایا زانست تاکە ڕێگایە و قابیلى بەکارهێنانە لە هەموو بوارەکانى لێکۆڵینەوەدا، کە زانست لە خۆیدا بێلایەنە و وا هەستدەکەن دەتوانن مەودایەک درووستبکەن لەنێوان کارەکانیان و بەها ئینسانییەکاندا. ئەدۆرنۆ دەڵێت: "پوزەتیڤیزم تێڕوانینێکە نەک هەر گرنگى بە دۆخى ئێستا دەدات، بەڵکو تێڕوانینێکى ئەرێنى لە ئێستاشدا دەخاتەڕوو". زۆرترین ڕەخنەکان دژى پوزەتیڤیزم، لە سەردەمى سەرۆکایەتیى (ماکس هۆرکهایمەر)دا بوو. هۆرکهایمەر ڕەخنەى پوزەتیڤیزمى کرد، ئه‌ويش بە شێوازى ئامرازى مەسرەفناسى و بەرخۆرى و میتۆدناسى و تیۆرى تەقلیدى. وەسوەسەى ئەو بۆ داڕشتنەوەى ئەپیستمۆلۆژیا و میتۆدۆلۆژى، ئەڵتەرناتیڤ بوو  بۆ تیۆرى کۆمەڵایەتى.

هۆرکهایمەر لە وتارى (تیۆرى تەقلیدى و ڕەخنەیى)دا لە سێ لایەنى بنەڕەتییەوە هەوڵیدا ڕەخنە لە پۆزەتیڤیزم بگرێت، ئەوانیش:

ڕ- بەرکەوتنى پۆزەتیڤیزم بە فەردى چالاکى مرۆڤەوە بە شێوەى ئەمرى واقیع و بابەتى ڕووت لە چوارچێوەى جۆرێک لە جەبرگەرایى میکانیکیدا.

ب- سەبارەت بە بەرکەوتنى پوزەتیڤیزم لەگەڵ جیهاندا وەک دیاردەیەکى نەگۆڕ و بەرجەستە لە پانتایى ئەزمووندا، جیاکارینەکردن لە نێوان جەوهەر و فۆرمدا، بە مانای کورتکردنەوەى زانست بۆ تاقیکردنەوە و ئەزموون.

ج- بەرکەوتنى پوزەتیڤیزم لە درووستکردنى جیاکارى لە نێوان ئەمرى واقیع و بەها و جیاکردنەوەى زانین لە خولیا و ئارەزووە ئینسانییەکان، بە جۆرێک جیاکردنەوەى فاکتەکان لە بەهاکان. بەم شێوەیە هۆرکهایمەر پوزەتیڤیزم لە بەرامبەر (تیۆرى دیاله‌کتیکى)دا دادەنێت، کە بە پێچەوانەى پوزەتیڤیزمەوە، تەواوى لایەنە پێکهێنەرەکانى دیاردەیەک پێکەوە لە پەیوەندییەکى دوولایەنەدا دادەنێت و (ڕەگەزە ئەزمونییەکان) لە چوارچێوەى دروستکراوەکانى ئەزمووندا دادەنێت، کە بۆ بەرژەوەندییە مێژووییەکانى تایبەت بە فیکرى دیالەکتیکى جێگەى گرنگیپێدانە.

 

دەتوانرێت سێ لایەنى ڕەخنەیى فرانکفۆرتییەکان لە پوزەتیڤیزم؛ بەم شێوەیە باس بکرێت:

یەکەم: پوزەتیڤیزم تێڕوانینێکى بێکەڵک و گومڕاکەرە و ناتوانێت بە ژیانێکى کۆمەڵایەتیى درووست بگات. دووەم: بەوەى کە پوزەتیڤیزم ڕەوایەتى بە تەماشاکردنێکى ڕووتى بارودۆخى سیستەمى کۆمەڵایەتى باڵادەست دەدات، بووەتە بەربەست لەبەردەم گۆڕانکارییەکى بنەڕەتى و لەکۆتاییشدا بێ متمانەیى سیاسى بەرهەمدێنێت. سێیەم: ئەوەى کە پوزەتیڤیزم ڕۆڵێکى گرنگى هەیە لە جەختکردنەوە و پشتیوانى لە دەسەڵاتى بۆرۆکراتى و پەیوەندییەکى نزیکى لەگەڵیشیدا هەیە.

دواتر ڕەخنە لە پوزەتیڤیزم لە فۆرمى جیاواز و کاتى جیاجیادا درێژەى هەبوو. لەچاپدانى کتێبى (عەقڵ و شۆڕش)ى هێربەرت مارکۆزە لە 1941 و قسەوباس سەبارەت بە پوزەتیڤیزم لەلایەن تیۆریستە ڕەخنەییەکانەوە، بەڵگەیە بۆ ئەمە.

3- ڕەخنە لە کۆمەڵگاى نوێ: بەشى زۆرى بەرهەمى تیۆریستانى [تیۆرى] ڕەخنەیى، گەڕانەوەیە بۆ ڕەخنە لە ڕووکارە جیاوازەکانى کۆمەڵگاى مۆدێرن و لایەنەکانى. ئاراستەگیریى قوتابخانەى فرانکفۆرت دەگەڕێتەوە بۆ ئاستى کەلتورى و ئەوەى کە بە حەقیقەت و واقیعیاتى کۆمەڵگاى سەرمایەدارى دادەنرێت. بەو مانایەى کە چەقى باڵادەستى لە جیهانى نوێدا لە ئابورییەوە بۆ گوازراوەتەوە بوارى کەلتورى. قوتابخانەى ڕەخنەیى، پێداگرى لەسەر سەرکوتکردنى کەلتوریى تاک دەکاتەوە لە کۆمەڵگاى نوێدا. بیریارانى ڕەخنەیى کە لەژێر کاریگەریى تێزەکانى مارکس و ماکس ڤیبەردا بوون، لە لێکۆڵینەوەکانیاندا پێداگرییەکى زۆر لەسەر عەقڵانیەت وەک ڕووکارێکى جیاکەرەوەى  ڕەوتى پەرەسەندنى دونیاى مۆدێرندا دەکەنەوە، لە کۆتاییشدا بەو ئەنجامە گەیشتوون کە (لە کۆمەڵگاى مۆدێرندا ڕەوتى سەرکوتکردن و ستەم لە غیابى عەقڵانیەتدا وەکو زۆرترین کۆسپى کۆمەڵایەتى، شوێنى چەوسانەوەى ئابووریى گرتووەتەوە). ڕووکارى یەکەمى ئەم تێزە، له‌ژێر كاريگه‌ريى ‌تێڕوانینەکانى ماکس ڤیبەردايه‌، ئه‌ويش لە درووستکردنى جیاوازیدا لە نێوان دوو جۆر ((عەقڵانیەتى فۆرماڵ)) و ((عەقڵانیەتى جەوهەرى))دا. بیریارانى ڕەخنەیى؛ عەقڵانیەتى جەوهەرى بە((عەقڵ)) پێناسەدەکەن. بە باوەڕى ئەوان، عەقڵانیەتى جەوهەرى هەڵسەنگاندنى ئامێرى لەخۆدەگرێت، بەگوێرەى دوایین بەها ئینسانییەکان لە نمونەى دادپەروەرى، ئاشتى و بەختەوەرى. لەکاتێکدا عەقڵانیەتى فۆرماڵ تەنها لەبیرى دەستگەیشتندایە بە دیارترین ئامرازەکان بۆ بەدیهێنانى ئامانجى دیاریکراو.

فرانکفۆرتییەکان دەڵێن، وا دیارە دونیای مۆدێرن پڕە لە عەقڵانیەت، لە کاتێکدا بەوشێوەیە نییە و بە پێچەوانەوە لە دونیای مۆدێرندا دژەعەقڵانیەت زیاد بەرچاو دەکەوێت. ئەوان لەسەر سیمبوولە دیارەکانى عەقڵانیەتى فۆرماڵى واتە لەسەر ((تەکنەلۆژیاى مۆدێرن)) زیاتر لە هەر شێوازگەلێکى دیکە پێداگرى دەکەن. هەر بۆ نموونە، مارکۆزە بە وریاییەوە ڕەخنەى لە تەکنەلۆژیاى مۆدێرن دەگرت و باوەڕى وابوو تەکنەلۆژیا لە کۆمەڵگاى مۆدێرندا بە تۆتالیتاریزم کۆتایى دێت. یەکێک لە نموونە دیارەکانى تەکنەلۆژیاى مۆدێرن، سوودوەرگرتنە لە تەلەفزیۆن بۆ ملکەچیى کۆمەڵگا و ئارامکردنەوەى خەڵک. مارکۆزە دەیگوت تەکنەلۆژیای مۆدێرن هەرگیز بێلایەن نییە، بەڵکو لە هەوڵى ئەوەدایە کۆنترۆڵى بکات. باوەڕى وابوو کە دەستدرێژیى تەکنەلۆژیاى مۆدێرن بۆ لایەنە تایبەتەکانى ژیانى تاک، ئازادیى ناوەکيى ئەوانى خستووەتە بەردەم پەلاماردان. دەرئەنجامى ئەم کارە تایبەتانە، سەرهەڵدانى تاک و کۆمەڵگایەکە کە مارکۆزە بە (مرۆڤى تاکڕەهەند) یاخود (کۆمەڵگاى تاکڕەهەند) پێناسەى دەکات. بە بۆچوونى ئەو، لەم کۆمەڵگایەدایە کە مرۆڤ دەسەڵاتى بیرکردنەوەى ڕەخنەیى و نەفیکارانە سەبارەت بە کۆمەڵگا لەدەستدەدات و ئازادیى تاک دەبێتە قوربانیى دەسەڵاتەکانى تەکنەلۆژیا. پێویست بە بیرهێنانەوەیە کە مارکۆزەش هەر وەک مارکس، باوەڕى وابوو تەکنەلۆژیا لە خودى خۆیدا گرفتێکى نییە و دەشتوانرێت کەڵکى زۆرى لى وەربگیرێت بۆ بنیاتنانى کۆمەڵگایەکى باشتر.

4- هەندێک ڕەخنە لە کۆمەڵناسى: قوتابخانەى فرانکفۆرت هەڵدەکوتێتە سەر کۆمەڵناسى، ئەویش لەبەر هۆکارى زانستپەرستى و کۆنەپارێزى و ڕازیبوونى بەو بارودۆخەى کە هەیە، هەروەها ڕەخنەى جدى لە کۆمەڵگا ناگرێت و لاى وایە کە کۆمەڵناسى پابەندبوونى بۆ هاوکاریى ستەملێکراوان لەدەستداوە. تیۆریستانى تیۆرى ڕەخنەیى  باوەڕیان وایە کە کۆمەڵناسى تووشى(زانستگەرایى) و (دەردەزانست) بووە. بە جۆرێک (میتۆدى زانستى)ى کردووەتە (ئامانج)، لەگەڵ ئەوەشدا کۆمەڵناسى خۆى خستووەتە خزمەتى دۆخى باڵادەستەوە و هاوکارە لە مانەوە و جێگیربوونیدا، هەروەها لە بیرى ڕەخنەکردنى دەزگاى کۆمەڵایەتیى زاڵدا نییە کە پەیوەندییەکى نزیکى لەگەڵ دەزگاکانى دەسەڵات و سەرمایەداریدا هەیە.

یەکێکى دیکە لە ڕەخنە گرنگەکانى تیۆرى ڕەخنەیى لە کۆمەڵناسى، ڕەخنە و هێرشە بۆسەر ئینتیماى کۆمەڵناسى، ئەویش کاتێک هەموو دیاردەکان و پرسە مرۆییەکان کورتدەکەنەوە بۆ گۆڕاوە بابەتى و ئۆبێکتیڤه‌كانى کۆمەڵگا. کۆمەڵناسان؛ کۆمەڵگا وەک گشت(کل)ێک تەماشا دەکەن و گرنگى بە تاکەکان نادەن، بەم کارەشیان كرده‌ى دوولایەنەى نێوان تاک و کۆمەڵگا لەبەرچاو ناگرن. ئەوان بە بەهۆى لەبەرچاونەگرتنى ڕەفتارى تاک و پێگەکەى ئەو، ناتوانن ئەو گۆڕانکارییە سیاسییانە لێکبدەنەوە کە دەتوانن ببنە هۆى خوڵقاندنى کۆمەڵگایەکى دادپەروە. هۆرکهایمەر و هابەرماس، لەم بارەیەوە زیاتر لە هەوڵى داڕشتنى تیۆر(تیۆریزەکردن)دا بوون.

5- ڕەخنە لە کەلتور: تیۆریستانى ڕەخنەیى، ڕەخنەیەکى گرنگیان لەو شتەى کە بە (خەسڵەتى که‌لتورى) ناودەبرێت، گرتووە. ئەدۆرنۆ و هورکهایمەر، ئەم پرسیارە دەخەنە ڕوو: ئایا بەڕاستى ئەو شتەى کە هەمووان بە کەلتور ناوى دەبەن، کەلتورە؟ بەچ شێوەیەک ئەم ڕۆژگارەى ژیانى کەلتورى تا ئەو ڕادەیە ناشیرین کراوە کە هەر شتێک مایەى ئاگایى و گۆڕانکارییە، بێبەها دێتە هەژمار و هەر شتێکیش کۆنەپارێزە و پایەکانى سیستەم جێگیر و توندتر دەکات، دەبێتە جێگەى ستایش و پیاهەڵدان؟ ئایا بەڕاستى ئەوەى کە بە کەلتور ناودەبرێت، کەلتورە؟

لەکۆتاییدا، دەتوانین بەکورتى بڵێین، قوتابخانەى فرانکفۆرت لەدواى شکستەکانى بزاڤە مارکسییەکانه‌وه‌ لە ئەوروپادا جێگەى خۆى گرت و بە بەهۆى ڕەخنەکردنى پوزەتیڤیزمەوە، خوازیارى تەفسیرێکى تازە بوو بۆ مارکسیزم. هۆرکهایمەر بە چەمکى پیشەسازیى کەلتور، ئەدۆرنۆ بە باسى جوانیناسى، مارکۆزە بە باسکردنى مەسەلەى مرۆڤى تاکڕەهەند و سەرئەنجام هابەرماس بە کردەى پەیوەندیدار و فەزاى گشتى، هەوڵیاندا لە پاڵ ڕەخنە لە کۆمەڵگاى نوێ و ماسمیدیاکاندا، ڕێگەچارەى دەرچوون لەم بارودۆخەدا لەپاڵ قوتابخانەکەى خۆیاندا بکەنەوە.

 

 

 

سەرچاوە:

http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1821427